Beschrijving
De Maitake paddenstoel (Grifola Frondosa), in Japan bekend als de “dansende paddenstoel”, heeft een aantal opmerkelijke gezondheidsvoordelen die zowel in traditioneel gebruik als in modern onderzoek naar voren komen.
Een van de belangrijkste effecten is de bloedsuikerregulerende werking. Maitake bevat een specifiek polysacharide (bekend als de SX-fractie of D-fractie) die de insulinegevoeligheid kan verbeteren en zo kan helpen bij het beheer van diabetes. In dierproeven is aangetoond dat Maitake-extract de bloedsuikerspiegel verlaagt en de aanmaak van insuline bevordert, terwijl kleine humane studies lichte verbeteringen bij diabetici suggereren (zoals lagere nuchtere glucose).
Daarnaast kan Maitake bijdragen aan het verlagen van cholesterol en bloeddruk: de paddenstoel heeft vezels en stoffen zoals ergosterol die de opname van cholesterol remmen, en in experimenten met ratten werden lagere totale cholesterolwaarden gemeten na Maitake-inname. Dit duidt op potentiële cardiovasculaire voordelen.
Verder staat Maitake, net als veel andere medicinale paddenstoelen, bekend om zijn immuunstimulerende eigenschappen. De β-1,6-glucaan in Maitake (de actieve D-fraction) activeert verschillende immuuncellen (T-cellen, NK-cellen, macrofagen) en is onderzocht als aanvullende therapie bij kanker. Sommige kleine klinische studies en casusseries rapporteerden dat maitake-extract bij kankerpatienten de natuurlijke afweer verhoogde en in enkele gevallen zelfs tumormassa’s deed krimpen. Hoewel dit anekdotisch is, lopen er klinische trials om Maitake’s anticancer-effecten beter te begrijpen.
Tot slot kan Maitake helpen bij hoge bloeddruk en obesitas: in een maitake-voedingsstudie verloren proefpersonen gewicht en daalde hun bloeddruk licht, vermoedelijk door diuretische en metabolisme-verhogende effecten. Samengevat biedt Maitake dus voordelen voor metabole gezondheid (bloedsuiker, cholesterol), immuunsysteem en mogelijk kankerpreventie, al moet vooral dat laatste nog verder bewezen worden.
Geschiedenis en traditionele toepassingen
Maitake heeft een rijke achtergrond in vooral de Japanse en Chinese tradities. De Japanse naam 舞茸 Maitake betekent letterlijk “dansende paddenstoel”. Volgens de legende dansten bosverzamelaars van blijdschap toen ze deze paddenstoel vonden, vanwege zowel zijn smaak als de hoge waarde, Maitake groeide in klompvorm en kon geruild worden voor zilver naar gewicht.
In de traditionele Chinese geneeskunde staat Maitake bekend als Hui Shu Hua (灰树花, “zwam van de grijze boom”), en wordt hij al eeuwen gebruikt om de milt te versterken en damp (vocht) te verdrijven. Concreet werd hij ingezet bij diabetesachtige symptomen, hoge bloeddruk en als levertonicum.
In oude Chinese medische literatuur wordt Maitake genoemd als een “voedzame zwam” die het lichaam in balans brengt. De paddenstoel was ook geliefd in de keuken: zowel in China als Japan geldt Maitake naast shiitake als een van de top culinaire paddenstoelen, geprezen om zijn aroma en textuur. Hierdoor liepen geneeskracht en gastronomie in elkaar over, men at Maitake niet alleen omdat hij lekker was, maar ook ter bevordering van de gezondheid en de weerstand.
In Japan werd Maitakepoeder traditioneel gemengd door thee of rijstpap voor ouderen met zwakke constitutie. In Europa en Noord-Amerika is Maitake onder de naam “hen of the woods” of “ram’s head” bekend, omdat het uiterlijk lijkt op een pluizige kloek of schapenkop. Hoewel westerse traditionele geneeskunde de paddenstoel minder nadruk gaf dan in Azië, werd hij door sommige pioniers (bijv. in de kruidengeneeskunde van de Appalachen in de VS) wel erkend als tonic food. De “dansende” reputatie houdt ook verband met het feit dat Maitake in het wild vinden (vooral vroeger) een geweldige vondst was, de clusters kunnen zeer groot en voedzaam zijn, dus de vinder had reden tot dans.
Oorsprong en geografische herkomst
Grifola frondosa is een inheemse paddenstoel van gematigde loofbossen in Oost-Azië, maar komt ook voor in Europa en Noord-Amerika. Hij groeit aan de basis van levende oude bomen, met name eiken en soms beuken, en leeft symbiotisch als een parasiet/saprofyt.
In Japan vind je Maitake in bergachtige eikenbossen, daar werd hij traditioneel verzameld. Ook in het noordoosten van China (Mantsjoerije) is Maitake van oudsher bekend, evenals in delen van Noord-Amerika (waar kolonisten hem “hen of the woods” noemden). Tegenwoordig wordt Maitake op grote schaal gekweekt, vooral in Japan, China en de VS, op zakken substraat of in klimaatkamers, waardoor hij jaarrond beschikbaar is.
Wilde Maitake verschijnt in de herfst, vaak als reusachtige, bloemkoolachtige clusters aan de voet van eiken. Een cluster kan tientallen tot honderden rozetvormige hoedjes bevatten en enkele kilo’s wegen, dit verklaart de hoge opbrengst per vondst en daarmee de traditionele economische waarde. In Nederland is het eikhaas (Maitake) zeldzaam maar wel waargenomen in oude eikenlanen. Globaal gezien vindt Maitake zijn oorsprong in Azië, maar hij heeft zich via de natuurlijke verspreiding van sporen en bomen verspreid over het noordelijk halfrond.
Wetenschappelijke inzichten
Preklinisch onderzoek naar Maitake bevestigt veel van de veronderstelde voordelen. Experimenten met cellen en dieren laten zien dat Maitake-extract glucose- en lipidenwaarden kan verbeteren: ratten op een vetrijk dieet hadden door Maitake minder gewichtstoename en lagere cholesterol- en triglyceridenwaarden.
Ook bleek dat Maitake de bloeddruk bij hypertensieve ratten verlaagde en orgaanschade door hoge bloeddruk beperkte. Dit wordt deels toegeschreven aan de anti-inflammatoire werking: Maitake polysachariden remmen ontstekingsmarkers zoals TNF-α en IL-6 in weefselonderzoek.
Antitumor: Maitake’s D-fractie heeft in muizen de groei van tumoren (borstkanker, leverkanker) vertraagd en de aanmaak van antilichamen tegen tumorcellen verhoogd. Interessant is dat Maitake ook de effecten van chemotherapie lijkt te ondersteunen: een dierstudie toonde dat het beenmerg zich sneller herstelde na chemo bij muizen die Maitake kregen. Dit suggereert dat Maitake de bloedcelvorming bevordert en immunosuppressie tegengaat.
Hoewel grootschalige RCT’s ontbreken, zijn er een paar kleine studies. In een Japanse pilotstudie bij 32 postmenopauzale borstkankerpatiënten bleek dat toevoeging van Maitake-extract immuunindicatoren verbeterde (hoger NK-celactiviteit). Een ander klein onderzoek bij myelodysplastisch syndroom (een beenmergaandoening) rapporteerde dat Maitake de functie van neutrofielen en monocyten versterkte. Daarnaast is er een “case series” waarbij een aantal kankerpatiënten Maitake kregen en bij sommigen tumorregressie of symptomenverbetering optrad.
Een dubbelblinde studie in de VS onderzoekt momenteel Maitake D-fraction bij borstkanker en of het uitzaaiingen kan voorkomen (resultaten nog niet gepubliceerd).
Diabetes: Een kleinschalige menselijke trial toonde een trend dat Maitake de bloedsuikerspiegel na een maaltijd dempte bij diabeten, maar meer onderzoek is nodig.
Samenvattend biedt het onderzoek hoopgevende resultaten: Maitake heeft multifunctionele farmacologische effecten, van metabool tot immunologisch, maar het ontbreekt nog aan definitief klinisch bewijs. Daarom wordt Maitake vaak als supplementaire interventie aangeraden, bijvoorbeeld in combinatie met dieet en medicatie bij diabetes of als adjuvans bij kanker, in plaats van als primaire behandeling.
Weetje: De naam “dansende paddenstoel” heeft meerdere verklaringen. Een zegt dat de vorm lijkt op een groep nimfen die hand in hand dansen in een kring (als je fantasie gebruikt bij de rozetvormige hoedjes). Een ander verhaal vertelt dat mensen letterlijk dansten als ze deze waardevolle zwam vonden, omdat hij vroeger evenveel waard kon zijn als zilver. Maitake werd in het oude Japan als betaalmiddel gebruikt onder handelaren, een feit dat hem een unieke plaats geeft tussen paddenstoelen.
Culinair is Maitake zeer geliefd: hij heeft een rijke, aardse smaak en een aangename textuur. Hierdoor is het een makkelijke manier om “medicinale voeding” te integreren.
Gebruikstip: Omdat Maitake zowel voedsel als medicijn is, kun je hem gewoon in maaltijden verwerken. Vers of gedroogd in soepen, roerbakgerechten of risotto is heerlijk. Door koken blijven de polysachariden intact en worden ze zelfs beter opneembaar. Je kunt ook Maitake-poeder kopen (gemaakt van gedroogde vruchtlichamen), dit kun je als superfood toevoegen aan je smoothie of havermout. Bijvoorbeeld: een theelepel maitake-poeder door de pannenkoekenbeslag of saus roeren; je proeft er nauwelijks iets van, maar het verhoogt de voedingswaarde.
Voor mensen die specifieke voordelen willen, zijn geconcentreerde extracten in capsulevorm beschikbaar, vaak gestandaardiseerd op D-fraction gehalte. Een praktisch huismiddeltje: bij verkoudheid een bouillon trekken van maitake, knoflook en gember, dit combineert de immuneboost van maitake met de antivirale eigenschappen van knoflook en de warmte van gember.
Tot slot, Maitake laat zich goed combineren met andere paddenstoelen (zoals shiitake of enoki) voor een breed spectrum aan smaken en voordelen op je bord.
Maitake misosoep recept:
Ingrediënten:
- 1 liter water of lichte groentebouillon,
- 1-2 handen vol verse maitake (in roosjes uit elkaar gehaald) of 5 gram gedroogde maitake,
- 2 eetlepels misopasta,
- 2 stengels bosui in ringetjes,
- 1 blad nori (optioneel),
- sojasaus naar smaak.
Bereiding:
Breng het water/bouillon aan de kook. Voeg de maitake toe en laat 10 minuten zachtjes koken zodat de paddenstoel zijn smaak en voedingsstoffen afgeeft. Zet het vuur uit. Roer de misopasta erdoor (niet laten koken nadat miso is toegevoegd, om de voedingsenzymen te behouden). Knip het nori-blad in reepjes en voeg samen met bosui toe. Breng eventueel op smaak met een scheutje sojasaus.
Deze Maitake-misosoep is een eenvoudige, hartige manier om maitake te consumeren, je krijgt hiermee beta-glucanen binnen voor je immuunsysteem, en het is bovendien heerlijk umami. Geniet van deze soep als voedzaam voorgerecht of licht diner, vooral prettig in de wintermaanden.
